گرته برداری 1

گرته برداری 1

گرته‌برداری –که واژه‌اش را مرحوم استاد نجفی ساخت و در زبان معیار وارد کرد- یعنی همان ترجمه‌ی لفظ‌به‌لفظ از زبانی دیگر در زبان فارسی است . یعنی این‌که مترجم چون دستور زبان فارسی را بلد نیست، کتاب لغت را جلوی خودش می‌گذارد و در برابر هر واژه یا عبارت خارجی، هرچندتا معنا که ببیند، هرکدام را که دوست داشت و به نظرش در جمله خوش نشست، در ترجمه به‌کار می‌برد؛ بدون آن‌که با ساختار دستور زبان فارسی آشنا باشد، یا بداند آن واژه، عبارت یا جمله، یک یا چند برابر اصطلاحی در زبان فارسی دارد. گاهی گرته‌برداری مشکل‌ساز نیست؛ یعنی ترجمه‌ی واژه‌به‌واژه جواب می‌دهد؛ اما اغلب مترجمان متن‌هایی را به زبان فارسی هدیه (!) داده‌اند، که دستور را به‌کلّی نابود می‌کند؛ نمونه‌اش را در درس نخست (توسّط) گفتیم. اینک برخی گرته‌برداری‌های نادرست که ازقضا در دستگاه رسانه هم باب شده‌است، بررسی می‌شود:

بی‌تفاوت

آیا منظور ما از آوردن عبارت «بی‌تفاوت»، بدون فرق و تمایز است؟ نه. بدون تردید نه! منظور ما این است:

بی‌علاقه، بی‌اعتنا، بی‌توجه

پس بی‌تفاوت از کجا پیدایش شد؟

امان از دست مترجان ناکاربلد! وقتی رسیدند به واژه‌ی انگلیسیِ «diferent» به خیال‌شان باید تنها و تنها یک برابر برایش در زبان فارسی بگذارند؛ آن‌هم تفاوت است و این خیال، خام است و نادرست!

جمله ی نادرست:  مهم این است که دانش آموزان امروز به عنوان شهروندانی پرسشگر، نقاد تربیت شوند تا نسبت به سرنوشت خود و جامعه بی تفاوت نباشند.

جمله ی درست:   مهم این است که دانش‌آموزان امروز، شهروندانی پرسشگر و منتقد تربیت بشوند، تا دربارة سرنوشت خود و جامعه بی‌اعتنا نباشند.

به‌نوبه‌ی خود

این ترکیب یعنی چه؟ یعنی: من هم در نوبت خودم؟! یعنی نشسته‌ایم نوبت گرفته‌ایم؟! اگر منظور کاری نوبتی‌ست، پس دیگر نباید به معنای «نیز، هم» بیاید. پس این جمله هم نادرست می‌شود:

من به نوبه‌ی خود از شما تشکر می‌کنم!!

این ترکیب نادرست را هم باز مترجمان به زبان رسانه و کتاب وارد کرده‌اند که باز از سرِ کم‌سوادی بوده‌است. وقتی رسیدند به ترکیب انگلیسیِ «in his turn»، یک عبارت بی‌ربط برایش ساختند: به نوبه‌ی خود!

کسی که این ترکیب را به‌کار می‌برد، قصدش گرفتن نوبت و زنبیل گذاشتن و رعایت صف نبوده‌است، بلکه می‌خواهد بگوید:

من هم از شما تشکر می‌کنم!

پس در برخی جمله‌ها باید تغییر کند و بشود: نیز، هم، هم‌چنین و ...؛ و در بعضی جمله‌ها هم حذف شود.

جمله ی نادرست:   وزیر خارجه چین هم به نوبه خود در این دیدار با اشاره به این که در سال جاری پانزدهمین سالگرد امضای قرارداد دوستی و همکاری و حسن همجواری میان روسیه و چین برگزار می شود، گفت...

جمله ی درست:   وزیر خارجة چین هم در این دیدار با اشاره به این‌که در سال جاری پانزدهمین سالگرد امضای قرارداد دوستی و همکاری و حسن هم‌جواری میان روسیه و چین برگزار می‌شود، گفت...

جمله ی نادرست: التهابات نیز به نوبه خود با افزایش زوال عقل در مبتلایان به آلزایمر مرتبط است.

جمله ی درست:   التهابات نیز با افزایش زوال عقل در مبتلایان به آلزایمر مرتبط است.

خودکفا

انگلیسی‌ها می‌گویند: self-sufficiency

ما جایش گذاشتیم: خودکفایی!

حالا این چندان اشکالی ندارد؛ اما معلوم نیست چه‌طور شد، که دُمش برید و از دل آن: خودکفا سردرآورد!! انگار به جای «تجاری» بگوییم: تجا!!

یا به جای «زراعی» بگوییم: زرا!!! عین این است که به جای «کفایی» بگوییم: کفا!!!!!!

جمله ی نادرست:  زنگنه: ایران تا شهریور 95 در تولید بنزین خودکفا می‌شود.

جمله ی درست:   زنگنه: «ایران تا شهریور 95 در تولید بنزین به خودکفایی می‌رسد.»

در ارتباط با...

این عبارت‌ها نادرست است؛ چون باز هم از زبان انگلیسی گرته‌برداری شده. در زبان انگلیسی، حرف اضافه‌ی مرکبی داریم به این شکل: in connection with

مترجمان در ترجمه، خیال کردند همیشه «connection» ‌به معنای ارتباط و رابطه، یا فارسیِ آن یعنی پیوند است. اگر قرار بود درمورد ارتباط یا رابطه‌ای حرف بزنیم، شاید این ترکیب برخی جاها مصرف داشت؛ اما وقتی قرار است حرف اضافه باشد، فقط و فقط یک معنا می‌دهد: درمورد، درباره‌ی. گاهی هم می‌توان این ترکیب را از جمله حذف کرد، بدون آن‌که جمله به تغییر دیگری نیاز داشته باشد.

جمله ی نادرست:  «حسن کارابولوت» رییس اتحادیه علمای شیعه ترکیه در ارتباط با شخصیت و ویژگی های حضرت زهرا (س) از نگاه پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد (ص) سخنرانی کرد...

جمله ی درست:   «حسن کارابولوت»، رییس اتحادیة علمای شیعة ترکیه دربارة شخصیت و ویژگی‌های حضرت زهرا (س) از نگاه پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد (ص) سخنرانی کرد...

جمله ی نادرست: صربستان در رابطه با حل و فصل مساله کوزوو از اکتبر سال 2012 با وساطت «کاترین اشتون» مسوول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا، مذاکراتی را در سطح نخست وزیری با کوزوو شروع کرد.

جمله ی درست: صربستان درمورد حلّ و فصل مسألة کوزوو، از اکتبر 2012 با وساطت «کاترین اشتون» - مسؤول وقت سیاست خارجیِ اتحادیة اروپا- مذاکراتی را در سطح نخست‌وزیری با آن کشور آغاز کرد.

در این ارتباط...

درست مانند در ارتباط با و در رابطه با است؛ یعنی همان توضیح را باید در این موضوع هم استفاده کرد، با این تفاوت که ترکیب‌های: در این ارتباط، در این رابطه، در این پیوند، همگی گرته‌برداری از حرف اضافه‌ی مرکب انگلیسیِ زیر هستند:

in this connection  

و در جایگاه حرف‌اضافه‌ای نباید استفاده شوند. جایگزین آن‌ها می‌تواند این حرف‌ اضافه‌ها باشد:

در این باره، در این مورد.

یا مانند مورد پیشین، حذف شود و در جمله تغییری پیش نیاید.

جمله ی نادرست:   رئیس جمهوری ونزوئلا در این ارتباط تاکید کرد که وی همچنان به مبارزه ادامه خواهد داد.

جمله ی درست:   رئیس‌جمهوریِ ونزوئلا در این باره تأکید کرد که وی همچنان به مبارزه ادامه خواهد داد.

جمله ی نادرست: کامرون ... نوشت: من از شما می خواهم که موضع تان را در این رابطه مشخص کنید.

جمله ی درست:   کامرون ... نوشت: «من از شما می‌خواهم که موضع‌تان را در این باره مشخص کنید.»

به این جدول توجه کنید. تمامیِ موارد نادرست و درست‌نویسیِ این‌دسته حرف اضافه‌ها منظم شده‌است:

درست	نادرست
درمورد، درباره‌ی	در ارتباط با
	در رابطه با
	در پیرامون
	در پیوند با
در این مورد، در این باره	در این رابطه
	در این ارتباط
	در این پیوند

پیرامون، یعنی دور و اطراف. وقتی قرار است درباره‌ی یک موضوع صحبت شود، نمی‌توان گفت: در پیرامون موضوع؛ چون جمله معنایش می‌شود: در دور و بر موضوع! یا در اطراف موضوع! یعنی انگار نمی‌خواهیم درمورد خود موضوع حرف بزنیم و می‌خواهیم حاشیه برویم! پس نباید آن را در این معنا به‌کار برد.

جمله ی نادرست: وی در پاسخ به سوالی پیرامون احتمال پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا گفت...

جمله ی درست:  وی در پاسخ به پرسشی دربارة احتمال پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا گفت...

در راستای/ در این راستا

راستا به معنای طول و درازاست. ساخت ترکیب «در راستای» به معنای: درباره‌ی، برای، به‌منظورِ، درپی، با هدفِ...  و ترکیب «در این راستا» به معنای: در این باره، بدین منظور، با این هدف، ... نادرست است؛ زیرا راستا در این معانی نیست!

جمله ی نادرست:  ایران ... خواستار ثبات، صلح و آرامش در جهان و بویژه در منطقه خاورمیانه بوده است و امروز نیز نقشی مهم و کلیدی در این راستا ایفا می کند.

جمله ی درست:  ایران ... خواستار ثبات، صلح و آرامش در جهان، به‌ویژه در منطقة خاورمیانه است و امروز نیز در این مورد نقشی مهم و کلیدی دارد.