گرته برداری2

گرته برداری2

در درس نخست گرته برداری، هشت مورد از اشتباهات مترجمان را که در خبرنویسی نیز رایج شده است- بیان کردیم. برخی موارد گرته برداری به حوزه ی صدا و سیما مربوط می شود که پیشنهاد می کنم این موارد را از کتاب «غلط ننویسیم» خودتان بخوانید؛ مانند: فراموشش کن، کسی را فهمیدن. 
در این درس گروه دیگری از گرته برداری های رایج در حوزه ی خبرنویسی معرفی شده است، تا ضمن دیدن نمونه های نادرست، روش درست نویسیِ جمله را تمرین نماییم:

حمام گرفتن

انگلیسی‌ها می‌گویند:  to take a bath

مترجمان هم این ترکیب را ترجمه کرده‌اند: حمام گرفتن یا دوش گرفتن!!! از شما خبرنگاران ارجمند خواهشمندم دوش و حمام را رها کنید! و «حمام بروید» یا «حمام کنید»!

نادرست:  پی بردن به روحیات افراد با دوش گرفتن آنان (مجله‌ی الکترونیک «دکتر سلام» http://www.hidoctor.ir)

درست:  پی بردن به روحیات مردم با شیوۀ حمام کردن آنان.

رنج بردن

«رنج بردن» یعنی تحمّل صدمه و اذیت و مصیبت نمودن، زحمت کشیدن. یعنی هنگامی که یک جان‌دار به بلا یا مصیبتی دچار می‌شود و به زحمت و سختی می‌افتد. منتها در دو مورد این فعل مرکب را به‌اشتباه استفاده می‌کنند، که هر دو جا نیز به گرته‌برداری برمی‌گردد.

یکی این‌که، در زبان انگلیسی فعل to suffer  دو معنای متفاوت دارد:

1. رنج بردن و زحمت کشیدن؛

2. مبتلا بودن و گرفتار بودن.

هرچند به‌نظر دو معنا به هم نزدیک است، اما در برخی جمله‌ها اگر به جای «مبتلا بودن» و «گرفتار بودن»، از معنای اول یعنی «رنج بردن» استفاده کنیم، مفهوم جمله نادرست می‌شود. استاد نجفی جمله‌یی را نمونه آورده‌است:

سربازان عراقی به‌شدت از فقدان روحیة رزمی رنج می‌برند. (اخبار رادیو ایران، 10/2/66)

در توضیح نادرست بودن جمله این‌که: «نداشتن روحیه‌ی رزمی» صفتی‌ست که خبرنویس ایرانی بر اساس شواهد و قراین به سربازان عراقی نسبت داده‌است. معلوم نیست که خود این سربازان نیز به این صفت آگاه هستند یا نه. درضمن، بر فرض آگاه بودن، از این صفت در رنج هستند یا نه. به نظر می‌آید در این خبر قرار نبوده حس و حال سربازان از زبان خودشان گزارش شود، و منظور خبرنویس ایرانی هم این بوده: سربازان عراقی به‌شدّت روحیه‌ی رزمیِ خود را از دست داده‌اند.

جمله ی نادرست:   دولت پاکستان اعلام کرده است که نخست وزیر این کشور برای انجام معاینات پزشکی به لندن رفته زیرا او سال ها است که از بیماری قلبی رنج می برد.

جمله درست:  دولت پاکستان اعلام کرده‌است که نخست‌وزیر این کشور برای انجام معاینات پزشکی به لندن رفته؛ زیرا سال‌هاست که بیماری قلبی دارد.

جمله نادرست:  دکتر یعقوب الصانع ... در سخنانی اظهار کرد: در جهانی که امروزه از انواع تنش ها، تفکرهای انحرافی و اختراعی که که گاهی انسان را از مسیر مستقیم منحرف می سازدرنج می برد، هیچ پناهگاهی بهتر از آیات قران کریم نیست.

جمله درست:  دکتر یعقوب الصانع ... در سخنانی اظهار کرد: «در جهانی که امروزه از انواع تنش‌ها، تفکرهای انحرافی و اختراعی -که گاهی نیز انسان را از مسیر مستقیم منحرف می‌سازد-آگنده است، هیچ پناهگاهی بهتر از آیات قران کریم نیست.

به جمله‌ی نادرست دومی که دقّت کنید، متوجه می‌شوید فعل «رنج بردن» را برای نهاد (فاعل) «جهان» به کار برده‌است؛ یعنی برای غیر جان‌دار! درحالی‌که «رنج بردن» از ویژگی‌های مربوط به جان‌داران است!

روی کسی حساب کردن

این اشتباه گرته‌برداری را در دوره‌ی تحصیلیِ متوسطه نیز آموزش می‌دهند و همان‌جا نیز می‌گویند: که لفظ به لفظ از زبان انگلیسی (to count on) یا فرانسوی گرته‌برداری شده‌است.

خوشحال شدم وقتی در جست‌وجو برای یافتن جمله‌ی نادرست، به حتی یک مورد اشتباه در سایت خبریِ ایرنا برنخوردم. و حسرت این موضوع بر دلم ماند، که اگر همه‌ی این موارد غلط را از مدرسه به دانش‌آموزان می‌آموختند، دیگر در رسانه‌ها با این حجم از مطالب نادرست روبه‌رو نبودیم!!!

شانس

کلمه‌ی «شانس» از فرانسوی یا انگلیسی گرفته شده‌است. (chance) که در فارسی «بخت»، «اقبال» و «خوش‌بختی» ترجمه شده‌است. ا«chance» معنای دومی هم دارد: احتمال و امکان. یعنی در زبان‌های انگلیسی و فرانسوی این واژه در دو مفهوم به‌کار می‌رود؛ منتها مترجمان ارجمند و پشت سر آن‌‌ها خبرنگاران به خودشان سخت نگرفتند که بگردند و ببینند کدام معنا را می‌بایست جایگزین می‌کردند! هر جا به این واژه رسیدند، همان را با خط فارسی نوشتند! و این‌گونه شد که «شانس» در نوشتار خبرنویسی وارد، و جمله‌های شگفت‌آوری مانند موارد زیر ساخته شد:

جمله نادرست: رابطه بد مجلس با دیلما روسف ، شانس برکناری وی را در رای گیری بیشتر می‌ کند.

جمله درست: رابطۀ بد مجلس با دیلما روسف، احتمال برکناریِ وی را در رای‌گیری بیشتر می‌‌کند.

یا:  رابطۀ بد مجلس با دیلما روسف، در رای‌گیری برکناریِ وی را محتمل‌تر می‌‌کند.

جمله ی نادرست:  وی درباره شانس استقلال برای کسب قهرمانی بیان داشت...

جمله ی درست:  وی دربارة احتمال قهرمانیِ استقلال بیان داشت...

فراز

استاد نجفی درباره‌ی فراز نوشته‌اند: کلمه‌ی غریبی‌ست از درآمیختن سه کلمه و سه معنای مختلف:

1-  Phrase فرانسوی یا انگلیسی به معنای «جمله»؛

2-  «فراز» فارسی به معنای «اوج» و «بلندی»؛

3-  Phase  فرانسوی به معنای «مرحله».

در زبان خبرنگاران جمله‌هایی از ترکیب این سه واژه ساخته شده که نادرست است و باید تغییر کند:

جمله ی نادرست:  با برچیده شدن تحریم های هسته ای، فراز جدیدی پیش روی توسعه علم و فناوری کشور گشوده شده است. 

جمله درست:  با برچیده‌شدن تحریم‌های هسته‌ای، مرحلۀ جدیدی پیش روی توسعة علم و فناوریِ کشور گشوده شده‌است. 

در جمله‌ی نادرست بالا، به‌احتمال نویسنده یا گوینده می‌خواسته ترکیبی از معنای 2 و 3 را بسازد!

جمله نادرست:  خطیب جمعه اراک در فراز دیگری از سخنانش با تاکید بر رعایت مصرف صحیح و جلوگیری از اسراف و تبذیر گفت...

جمله درست: خطیب نماز جمعة اراک در بخش دیگری از سخنانش با تأکید بر رعایت مصرف صحیح و جلوگیری از اسراف و تبذیر گفت...

فکر کردن

«فکر کردن» به معنای «اندیشیدن» است، نه به معنای «گمان کردن»، «حدس زدن» و «فرض کردن» باز هم گرته‌برداری از زبان انگلیسی‌ست که باعث شده «فکر کردن» را در جای اشتباه استفاده کنیم؛ مانند:

جمله ی نادرست: باغبادی ... بیان کرد: فکر می کنم فانتزی و تخیل در این زمینه بسیار موثر است.

جمله درست: باغبادی ... بیان کرد: «به‌نظرم (به‌گمانم) فانتزی و تخیّل در این زمینه بسیار مؤثر است.